Ψυχογενής βουλιμία

Τα άτομα που παρουσιάζουν βουλιμία εμφανίζουν επανειλημμένα επεισόδια κατανάλωσης μεγάλης ποσότητας τροφής σε μικρό χρονικό διάστημα με τάση αυτοπροβολής τους. Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου υπερφαγίας το άτομο νοιωθει ότι έχει χάσει τελείως τον έλεγχο και δεν μπορεί να σταματήσει.

Τα επεισόδια υπερφαγίας εναπόκεινται στην κατανάλωση τροφίμων με υψηλή θερμιδική αξία, όπως γλυκά ή τροφές μαλακές ή εύκολες στην κατάποση και μπορούν να καταναλωθούν γρήγορα π.χ. παγωτά, γλυκίσματα, σοκολάτες. Διαρκούν λίγο (2-3 ώρες) αλλά η ποσότητα τροφής που καταναλώνεται είναι πολύ μεγαλύτερη από ότι στην πραγματικότητα.

Τα άτομα με βουλιμία είναι συνήθως τελειομανείς, δίνουν βαρύτητα στην εξωτερική τους εμφάνιση, δεν τρέφουν εκτίμηση για τον εαυτό τους και παρουσιάζουν αδυναμία αυτοελέγχου. Τα άτομα με βουλιμία συχνά προσπαθούν να διορθώσουν το λάθος της υπερφαγίας για να παρεμποδίσουν την αύξηση του βάρους με το να προκαλούν έμετο ή χρήση καθαρτικών ή άλλων ουσιών ή με το να καταφεύγουν σε λιμοκτονία ή εξαντλητικής σωματικής άσκησης.

Η βουλιμία είναι άλλη μια διατροφική διαταραχή. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε το αντίθετο άκρο από την ανορεξία. Ο βουλιμικός, δεν αποκλείει τη λήψη τροφής αλλά τη «χρωματίζει» με ένα αίσθημα ντροπής. Όπως οι ανορεξικοί, έτσι και οι βουλιμικοί, σπάνια συνειδητοποιούν τη σοβαρότητα της κατάστασης και δεν ζητούν θεραπεία.

Ψυχογενής Βουλιμία (με βάση τα διεθνή κριτήρια κατά DSM-IV 1994)

Κριτήρια:

• Επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας που χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα:
  • «(1) η κατανάλωση, σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο (π.χ. μέσα σε 2 ώρες), μιας ποσότητας τροφής, η οποία είναι μεγαλύτερη από αυτή που θα μπορούσε να καταναλωθεί από τους περισσότερους ανθρώπους κατά τη διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου και κάτω από παρόμοιες περιστάσεις.
  • (2) Αίσθηση έλλειψης ελέγχου στην κατανάλωση τροφής κατά τη διάρκεια του επεισοδίου (π.χ. ένα αίσθημα του ατόμου ότι δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει ή να ελέγξει τι και πόσο τρώει)
• Επανειλημμένη απρόσφορη αντισταθμιστική συμπεριφορά προκειμένου να αποτραπεί η αύξηση του βάρους, όπως αυτοπροκαλούμενοι εμετοί• κακή χρήση καθαρτικών, διουρητικών, υποκλυσμών ή άλλων φαρμάκων• νηστεία• ή υπερβολική σωματική άσκηση.
• Τόσο τα επεισόδια υπερφαγίας, όσο και η απρόσφορη αντισταθμιστική συμπεριφορά εμφανίζονται κατά μέσο όρο τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα για ένα διάστημα 3 μηνών.
• Η αυτοαξιολόγηση επηρεάζεται υπέρμετρα από το σχήμα και το βάρος του σώματος.
• Η διαταραχή δεν εμφανίζεται αποκλειστικά κατά τη διάρκεια επεισοδίων Ψυχογενούς Ανορεξίας».

Τύποι βουλιμίας

• Καθαρτικός Τύπος: Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου Ψυχογενούς Βουλιμίας, το άτομο καταφεύγει τακτικά σε αυτοπροκαλούμενους εμετούς ή σε κακή χρήση καθαρτικών, διουρητικών ή υποκλυσμών).
• Μη Καθαρτικός Τύπος: Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου Ψυχογενούς Βουλιμίας, το άτομο έχει χρησιμοποιήσει άλλες απρόσφορες, αντισταθμιστικές συμπεριφορές, όπως η λοιμοκτονοία ή η υπερβολική σωματική άσκηση, αλλά δεν καταφεύγει τακτικά σε αυτοπροκαλούμενους εμετούς ή σε κακή χρήση καθαρτικών, διουρητικών ή υποκλυσμών.

Βουλιμία - ΣΥΧΝΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Τι είναι η Βουλιμία;

Η Βουλιμία είναι μια διαταραχή στη λήψη τροφής που ξεκινά με απλά συμπτώματα, όπως αυξημένη επιθυμία για κατανάλωση φαγητού και καταλήγει σε πιο σοβαρά, όπως κατανάλωση μεγάλης ποσότητας τροφής  και στη συνέχεια σε αυτοπροκαλούμενο εμετό. Χαρακτηρίζουμε ένα άτομο ως βουλιμικό όταν παρατηρούμε τα εξής σημεία:

1. Καταναλώνει σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο π. χ. μέσα σε δυο ώρες, μια ποσότητα τροφής, η οποία είναι εμφανώς μεγαλύτερη από αυτήν που θα μπορούσαν να καταναλώσουν οι περισσότεροι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου και κάτω από όμοιες περιστάσεις. Η συμπεριφορά αυτή ονομάζεται υπερφαγία. Επίσης το άτομο αισθάνεται ότι δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει ή να ελέγξει τι και πόσο τρώει.
2. Χρησιμοποιεί διάφορους τρόπους για να αποτρέψει την αύξηση του βάρους του, όπως αυτοπροκαλούμενο εμετό, κατάχρηση καθαρτικών, διουρητικών ή άλλων φαρμάκων, νηστεία ή υπερβολική άσκηση.
3. Αξιολογεί τον εαυτό του με βάση το σχήμα και το βάρος του σώματος.

Τι δεν είναι η Βουλιμία;
Η Βουλιμία δεν είναι η απλή λαιμαργία, κάτι που όλοι μας έχουμε βιώσει κάποιες φορές στη ζωή μας, ούτε η υπερβολική όρεξη. Οι εμετοί που ακολουθούν ένα επεισόδιο υπερβολικής κατανάλωσης τροφής διαφοροποιούνται από τον εμετό που προκαλείται ίσως από δυσπεψία ή στομαχικά ενοχλήματα. Στη Βουλιμία δημιουργείται ένας συνεχής φαύλος κύκλος: υπερβολική λήψη τροφής που κάνει το άτομο να αισθάνεται ενοχές και δυσάρεστα συναισθήματα για τον εαυτό του και καταφεύγει σε συμπεριφορές οι οποίες αποσκοπούν στη μείωση των συνεπειών της υπερφαγίας και στον έλεγχο του βάρους. Αισθάνεται ότι δεν μπορεί να ελέγξει αυτή την συμπεριφορά, γεγονός το οποίο του προκαλεί ένα βαθύ αίσθημα αναξιότητας και έλλειψη αυτοεκτίμησης, συναισθήματα που μπορούν να οδηγήσουν σε ένα νέο επεισόδιο βουλιμίας.

Ποιοι είναι οι τύποι της Βουλιμίας;
Οι τύποι της Βουλιμίας είναι οι ακόλουθοι: α) καθαρτικός τύπος (το άτομο καταφεύγει τακτικά σε αυτοπροκαλούμενους εμετούς ή χρήση καθαρτικών, διουρητικών ή κλυσμάτων. Οι εμετοί αυτοί προκαλούνται αρχικά με τον ερεθισμό του φάρυγγα με το δάκτυλο και αργότερα μπαίνει σε λειτουργία ένας αντανακλαστικός μηχανισμός, με τον οποίο δεν είναι απαραίτητος ο ερεθισμός), και β) μη καθαρτικός τύπος (το άτομο χρησιμοποιεί άλλους τρόπους για να περιορίσει τις συνέπειες της κατανάλωσης υπερβολικής ποσότητας τροφής και να ελέγξει το βάρος, όπως η νηστεία ή η υπερβολική σωματική άσκηση, αλλά δεν καταφεύγει τακτικά σε αυτοπροκαλούμενους εμετούς ή χρήση καθαρτικών, διουρητικών ή κλυσμάτων.

Ποιους αφορά η Βουλιμία;
Η Βουλιμία παρατηρείται ως επί το πλείστον σε νεαρές γυναίκες, χωρίς να αποκλείεται η εμφάνισή της και στους άνδρες (περίπου 10% των ατόμων με βουλιμία είναι άντρες) με έναρξη συνήθως στην εφηβική ηλικία. Υψηλότερα ποσοστά παρατηρούνται σε κάποιες ηλικιακές ομάδες (5 - 19% σε σπουδάστριες). Θα πρέπει να προσθέσουμε ότι πολλά από τα άτομα που υποβάλλονται σε αυστηρές δίαιτες έχουν ιδιαίτερα αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν βουλιμία.

Ποια είναι τα συμπτώματα της Βουλιμίας που υπάρχουν και σε άλλες Διαταραχές Διατροφής;
Τα συμπτώματα της Βουλιμίας μοιάζουν αρκετά με τα συμπτώματα της Ανορεξίας, καθώς πολλές φορές η Βουλιμία εμφανίζεται σε άτομα με ιστορικό Ανορεξίας. Και στις δύο περιπτώσεις παρατηρούμε υπερβολική ενασχόληση και προσπάθεια ελέγχου του σωματικού βάρους. Ωστόσο στην Ανορεξία το βάρος του ατόμου είναι τουλάχιστον 15% λιγότερο από το κανονικό βάρος (σε σχέση με την ηλικία και το ύψος του) ενώ στη βουλιμία το βάρος είναι κανονικό (ίσως και λίγο παραπάνω από το κανονικό).

Στις διαταραχές διατροφής μπορεί να παρατηρούνται και τα εξής: α) υπερβολική κατανάλωση τροφής με πολύ μικρότερη όμως συχνότητα, β) άτομα κανονικού σωματικού βάρους που μετά από την κατανάλωση μικρής ποσότητας φαγητού (π. χ. πρόκληση εμετού μετά από την κατανάλωση δύο μπισκότων) τακτικά ενδίδουν σε ακατάλληλες αντισταθμιστικές συμπεριφορές (π.χ. λήψη καθαρτικών, διουρητικών κ.τ.λ.) και γ) άτομα που μασούν και φτύνουν, αλλά δεν καταπίνουν μεγάλες ποσότητες φαγητού.

Σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορά των ατόμων με Βουλιμία και πώς επηρεάζουν τη ζωή τους
Διατροφική Συμπεριφορά: το άτομο με βουλιμία τρώει συνεχώς, μπορεί στην κυριολεξία μερικές φορές να αδειάζει το ψυγείο ή τα ράφια της κουζίνας, και μάλιστα με τέτοια ταχύτητα ώστε στην ουσία να καταπίνει ό,τι τρώει αμάσητο. Γι’ αυτό συνήθως προτιμά εύπεπτες τροφές, αλλά και υψηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες, όπως κουλουράκια, παγωτό, μπισκότα, ψωμί ή γλυκά.

- Σωματική υγεία: οι επαναλαμβανόμενοι εμετοί αλλά και η κατάχρηση διουρητικών και καθαρτικών μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη σωματική κατάσταση και να προκαλέσουν αρρυθμίες, νεφρικές δυσλειτουργίες, αναιμία, γαστρίτιδα και έλκος στο στομάχι, ρήξη οισοφάγου, διόγκωση των παρωτίδων, καταστροφή των δοντιών, τριχόπτωση κ. α.

· Εμφάνιση και εικόνα σώματος: το άτομο ενδιαφέρεται πάρα πολύ για το σχήμα του σώματος του και το βάρος του, το οποίο μπορεί να μην απέχει πολύ από το φυσιολογικό. Επιβάλλει στον εαυτό του ένα αυστηρά καθορισμένο όριο βάρους, το οποίο θεωρεί ιδανικό. Η εικόνα που έχει για το σώμα του δεν αντιστοιχεί στην πραγματική εμφάνισή του (θεωρεί ότι είναι χοντρό, ότι έχει υπερβολικό τοπικό πάχος κ. α.).

- Άσκηση: χαρακτηριστικό είναι η έντονη και υπερβολική σωματική άσκηση, όπως π. χ. οι μακρινές πεζοπορίες και οι ατελείωτες ώρες στα γυμναστήρια, όπου οι ασκήσεις πραγματοποιούνται με ψυχαναγκαστικό τρόπο (για παράδειγμα το άτομο με βουλιμία δεν επιτρέπει στον εαυτό του να σταματήσει εάν δεν ολοκληρώσει έναν συγκεκριμένο αριθμό επαναλήψεων μιας άσκησης), χωρίς να λαμβάνει υπόψη τη σωματική κούραση.

- Σκέψεις: το φαγητό είναι μια μόνιμη σκέψη των ατόμων με Βουλιμία. Φοβούνται ότι δεν θα κατορθώσουν ποτέ να έχουν τον έλεγχο όσον αφορά την κατανάλωση φαγητού, γεγονός το οποίο τους δημιουργεί ένα πλήθος δυσάρεστων σκέψεων για τον εαυτό τους. Για ένα άτομο με βουλιμία, η αυτοεκτίμηση εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από το σωματικό του βάρος.

- Συναισθήματα: η Βουλιμία συνοδεύεται με ένα έντονο καταθλιπτικό συναίσθημα, ιδιαίτερα μετά από ένα βουλιμικό επεισόδιο. Ο εμετός που μπορεί να ακολουθήσει δημιουργεί πολύ δυσάρεστη συναισθηματική διάθεση, γεγονός που κάνει το άτομο με Βουλιμία ακόμη πιο ευάλωτο στο επόμενο βουλιμικό επεισόδιο. Επίσης, νιώθει αυξημένο άγχος, αίσθημα υπερβολικής ντροπής, αγωνίας, ανημπόριας, ενοχής και φόβο ότι θα αποκαλυφθεί το πρόβλημά του. Τα άτομα με βουλιμία αισθάνονται ακόμη μοναξιά και απομόνωση, αίσθημα απώλειας ελέγχου.

- Κοινωνική Συμπεριφορά: η βουλιμία επηρεάζει την κοινωνική ζωή του ατόμου καθώς αγχώνεται μήπως οι άλλοι καταλάβουν την βουλιμική του συμπεριφορά για την οποία ντρέπεται. Μερικές φορές μπορεί να φοβάται ότι η συμπεριφορά αυτή θα εμφανιστεί μπροστά σε άλλους και δεν θα μπορεί να την ελέγξει. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αποφεύγει κοινωνικές δραστηριότητες όπως γεύματα με φίλους. Επιπλέον μπορεί να επηρεαστούν και άλλοι τομείς της ζωής του ατόμου (όπως εργασία, σπουδές) καθώς το γεγονός ότι αξιολογεί τον εαυτό του με βάση το βάρος και την διατροφική συμπεριφορά συχνά μειώνει την εμπιστοσύνη του στις ικανότητές του να αντεπεξέλθει και σε αυτούς τους τομείς.

Ποια είναι τα σήματα κινδύνου; Πότε πρέπει κανείς να ανησυχεί;

Τα άτομα με βουλιμία εμφανίζουν:

• Υπερφαγικά επεισόδια κατά μέσον όρο δύο φορές την εβδομάδα για τουλάχιστον 3 μήνες
• υπερβολική ενασχόληση με το φαγητό και το βάρος τους
• συναίσθημα αναξιότητας και κατάθλιψης μετά την υπερβολική κατανάλωση φαγητού
• κοινωνική απομόνωση
• μυστικότητα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τρώνε καθώς και το τι τρώνε
• τελειομανία
• αποφυγή δραστηριοτήτων που έχουν να κάνουν με το φαγητό, π. χ. αποφεύγουν να φάνε έξω με φίλους
• χρήση καθαρτικών - διουρητικών
• Θυμώνουν υπερβολικά όταν δέχονται παρατηρήσεις για το βάρος τους
  και τον τρόπο με τον οποίο τρώνε
• αποθηκεύουν μεγάλες ποσότητες από τροφές (π. χ. κονσέρβες, μπισκότα, σοκολάτες και άλλα) φοβούνται έντονα ότι θα πάρουν βάρος

Ποιοι είναι οι κυριότεροι παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση της Βουλιμίας;

• Βιολογικοί και γενετικοί παράγοντες: υπάρχουν ελάχιστα ερευνητικά δεδομένα που υποστηρίζουν ότι η βουλιμία ίσως να οφείλεται σε γενετικούς και βιολογικούς παράγοντες.
• Οικογενειακοί παράγοντες: στις οικογένειες των ατόμων με βουλιμία συνήθως οι σχέσεις δεν είναι ιδιαίτερα στενές και πολλές φορές υπάρχουν ανοιχτές συγκρούσεις. Οι γονείς περιγράφονται συχνά ως απορριπτικοί ή αδιάφοροι.
• Κοινωνικο–οικονομικοί και πολιτισμικοί παράγοντες: το μεγαλύτερο ποσοστό διαταραχών διατροφής παρουσιάζεται σε οικονομικά ανεπτυγμένα κράτη, στα οποία προβάλλεται έντονα το πρότυπο της λεπτής σιλουέτας και δίνεται μεγάλη έμφαση στον έλεγχο του βάρους. Καθώς τα πρότυπα αυτά απευθύνονται πλέον και στον ανδρικό πληθυσμό παρατηρείται αύξηση του ποσοστού διαταραχών στην πρόσληψη τροφής και στους άντρες.
• Χαρακτηριστικά προσωπικότητας: Τα άτομα με Ψυχογενή Βουλημία είναι τελοιθηρικά και φιλόδοξα. Έχουν ως στόχο την επιτυχία και για αυτό συχνά υιοθετούν κοινωνικά πρότυπα που έχουν σχέση με την εξωτερική εμφάνιση. Παρουσιάζουν συχνά παρορμητική και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, είναι συχνά εξαρτητικές και αυτό φαίνεται και στις ερωτικές τους σχέσεις.

Πώς διατηρείται η βουλιμία;

Το άτομο κάθε φορά που βιώνει αρνητικά συναισθήματα καταφεύγει στην υπερβολική κατανάλωση τροφής για να «ανακουφιστεί» απ’ αυτά. Το γεγονός αυτό προκαλεί στιγμιαία ανακούφιση, στη συνέχεια όμως του δημιουργεί συναισθήματα ντροπής, ενοχής, αναξιότητας για τη συμπεριφορά του αυτή («πάλι δεν κατάφερα να αυτοσυγκρατηθώ»), τα οποία μπορεί να το οδηγήσουν σε καθαρτικές συμπεριφορές για να αποτρέψει την αύξηση του βάρους. Η καθαρτική συμπεριφορά εντείνει τα αρνητικά συναισθήματα για τον εαυτό του και έτσι μπορεί να ξεκινήσει ένα νέο βουλιμικό επεισόδιο. Οι σκέψεις του τύπου «όλα ή τίποτα» (π.χ. «αν φάω έστω και ένα κομματάκι σοκολάτα έχω καταστρέψει τη δίαιτά μου») καθιστούν το άτομο περισσότερο ευάλωτο στο φαύλο κύκλο της βουλιμίας.

Η Βουλιμία θεραπεύεται;
Το πρώτο βήμα για να ξεπεράσει κανείς τη Βουλιμία είναι να αναγνωρίσει ότι η συμπεριφορά του είναι προβληματική. Η θεραπευτική προσέγγιση καλό είναι να περιλαμβάνει ιατρική, ψυχολογική και διαιτολογική/ διατροφική βοήθεια. Η ιατρική βοήθεια συνίσταται στην παρακολούθηση της σωματική υγείας του ατόμου με βουλημία και πιθανώς χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, η οποία δεν δίνεται για την θεραπεία της διαταραχής αλλά για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που επιφέρει διαταραχή (συναισθηματική διαταραχή, επιπτώσεις στην σωματική υγεία κτλ). Οι ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις ποικίλλουν (ατομική, ομαδική ψυχοθεραπεία) με αρκετά καλά αποτελέσματα.

Σκοπός της διατροφικής παρέμβασης είναι η αλλαγή της συνολικής διατροφικής συμπεριφοράς και η υιοθέτηση νέων υγιών συνηθειών.

Παράλληλα, είναι απαραίτητο να εκπαιδευτεί το άτομο ολοκληρωμένα και σωστά πάνω σε θέματα διατροφής, να αποκτήσει βασικές διατροφικές γνώσεις και να καταρριφθούν μύθοι που οδηγούν σε λαθεμένη και πολλές φορές επικίνδυνη διατροφική συμπεριφορά.

Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία ως στόχο έχει να μάθει το άτομο να αντιλαμβάνεται τις δυσλειτουργικές του συμπεριφορές σχετικά με την λήψη τροφής και τις δυσλειτουργικές του αντιλήψεις (σκέψεις) σχετικά με το βάρος και το σχήμα του σώματος. Στόχος της θεραπείας είναι επίσης η ενθάρρυνση για την υιοθέτηση υγιεινών διατροφικών συνηθειών και η εκμάθηση κατάλληλων τρόπων ελέγχου του βάρους. Επιπλέον στην θεραπεία το άτομο θα μάθει να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τα προβλήματα που πιθανόν υπάρχουν σε άλλους τομείς της ζωής του ώστε να αποκτήσει αίσθηση ελέγχου και να αυξηθεί η αυτοεκτίμησή του. Η θεραπεία απευθύνεται και σε όσους χωρίς να εμφανίζουν όλα τα συμπτώματα της Βουλιμίας έχουν αρκετά από αυτά, ώστε να αποφευχθεί η εξέλιξη της διαταραχής. Η αντιμετώπιση του προβλήματος χρειάζεται δέσμευση, πίστη, χρόνο και σκληρή δουλειά. Η αναζήτηση βοήθειας δεν σημαίνει άλλωστε ότι παραδεχόμαστε την δική μας αποτυχία· αντίθετα, δείχνει κάποιον που έχει τη δύναμη να αναλάβει να πράξει ότι κρίνεται απαραίτητο για την επίλυση ενός προβλήματος που του δυσκολεύει τη ζωή Καθώς η θεραπεία της βουλιμίας και της ανορεξίας διέρχονται από κοινά στάδια, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να μελετήσουν και το αντίστοιχο κεφάλαιο της Ανορεξίας.

Πώς μπορώ να βοηθήσω κάποιον με Βουλιμία; Τι κάνω όταν καταλάβω ότι ένας φίλος / μία φίλη μου παρουσιάζει Βουλιμία;

• Μιλήστε του διακριτικά αλλά με ειλικρίνεια. Κρατήστε τη συζήτηση εμπιστευτική.
• Μην κάνετε τον ψυχολόγο. Είναι προτιμότερο να ακούσετε και να καταλάβετε παρά να επιχειρήσετε να δώσετε λύσεις και - το χειρότερο- ερμηνείες.
• Μην κάνετε συνεχώς λόγο για το βάρος ή τον τρόπο με τον οποίο τρώνε. Αποφύγετε επίσης αρνητικά ή θετικά σχόλια για την εμφάνισή τους.
• Το να τους διαβεβαιώσετε ότι είναι αδύνατοι και να σχολιάσετε το γεγονός ότι οι ίδιοι δεν το αντιλαμβάνονται απλά θα ενισχύσει την προβληματική τους συμπεριφορά καθώς και την βαθιά τους αίσθηση ότι δεν είναι φυσιολογικοί.
• Μην είστε υπερβολικοί. Στο κάτω- κάτω οι ίδιοι θα αποφασίσουν εάν και πότε επιθυμούν να λάβουν βοήθεια.
• Δώστε έμφαση στο συναίσθημα και όχι στη συμπεριφορά. Πείτε τους ότι νιώθετε ότι δεν είναι χαρούμενοι και φαίνονται συνεχώς κουρασμένοι και αγχωμένοι. Τονίστε ότι δεν είναι απαραίτητο να είναι έτσι για πάντα και μιλήστε για τρόπους βοήθειας.
• Πολλοί σημαντικοί επιστήμονες, καλλιτέχνες, συγγραφείς έχουν αντιμετωπίσει ή αντιμετωπίζουν Διαταραχές Διατροφής. Σκεφτείτε αυτό προτού σπεύσετε να βάλετε την ταμπέλα του «προβληματικού» στους φίλους σας.
• Μην γενικεύετε. Το γεγονός ότι οι φίλοι σας έχουν κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι απόψεις σας και οι στάσεις σας για οποιοδήποτε θέμα είναι πιο σωστές από τις δικές τους.
• Δείξτε τους ότι τους στηρίζετε χωρίς όμως να είστε τελείως υποχωρητικοί. Εάν κάτι σας ενοχλήσει, μπορείτε να το πείτε. Πέρα από όλη αυτή την προβληματική συμπεριφορά είναι οι φίλοι σας, και χρειάζονται κατανόηση και βοήθεια, όχι οίκτο.

ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΛΗΨΗΣ ΤΡΟΦΗΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΑΛΛΟ ΤΡΟΠΟ (EATING DISORDER NOT OTHERWISE SPECIFIED - EDNOS)

Η κατηγορία αυτή εμπεριέχει διαταραχές λήψης τροφής που δεν περιλαμβάνουν ακριβώς τα διαγνωστικά κριτήρια των γνωστών κατηγοριών διαταραχής λήψης τροφής.  Για παράδειγμα:

• Για γυναίκες που έχουν όλα τα συμπτώματα την Νευρικής Ανορεξίας, αλλά έχουν τακτική έμμηνο ρύση.
• Για περιπτώσεις που έχουν όλα τα συμπτώματα την Νευρικής Ανορεξίας, αλλά δεν παρουσιάζουν σημαντική απώλεια βάρους και το βάρος αυτών κυμαίνεται σε φυσιολογικά επίπεδα.
• Για περιπτώσεις που έχουν όλα τα συμπτώματα την Νευρικής Βουλιμιάς αλλά που ο κύκλος: επεισόδιο υπερφαγίας - μη-αποδεκτοί μηχανισμοί αναστρεψιμότητας συναντάται λιγότερο συχνά από 2 φορές την εβδομάδα σε χρονική διάρκεια 3 μηνών.
• Για περιπτώσεις που οι μη-αποδεκτοί μηχανισμοί αναστρεψιμότητας απόκτησης βάρους εμφανίζονται σε άτομα φυσιολογικού βάρους μετά από κατανάλωση μικρής ποσότητας τροφής.
• Για περιπτώσεις που άτομα μασάνε μεγάλη ποσότητα τροφής και μετά την πτύουν χωρίς να καταπίνουν ώστε να μην αφομοιώσουν την θερμιδική της περιεκτικότητα.
• Υπερφαγία (Binge Eating Disorder- BED) επαναλαμβανόμενη στην οποία εκλείπουν έπειτα μη-φυσιολογικοί μηχανισμοί αναστρεψιμότητας απόκτησης βάρους όπως στη Νευρική Βουλιμία. Η BED είναι μια νέα επιστημονικά νόσος παρόμοια της Νευρικής Βουλιμίας στην οποία τα επεισόδια υπερφαγίας συμβαίνουν τουλάχιστον 2 φορές ανά εβδομάδα σε περίοδο 6 μηνών και κατά τα οποία οι πάσχοντες αισθάνονται πολύ αδύναμοι να αντισταθούν στο φαγητό.  Επίσης βιώνουν αισθήματα έντονης ανησυχίας και ταραχής, ενοχής και κατάθλιψης κυρίως μετά τα επεισόδια αυτά.  Η έναρξη της νόσου αυτής γίνεται συνήθως εμφανής προς το τέλος της εφηβικής ζωής ή και στην αρχή της δεκαετίας των 20 χρόνων και οι γυναίκες είναι 1,5 φορά πιο ευάλωτες συγκριτικά με τους άντρες σε αυτή την πάθηση.  Οι περισσότεροι πάσχοντες είναι υπέρβαροι και αποτελούν το 15% έως και 50% του πληθυσμού που είναι σε κάποιο εντατικοποιημένο πρόγραμμα απώλειας ή ελέγχου βάρους.

Το 50% του πληθυσμού που πάσχει από διαταραχές λήψης τροφής συνήθως εμπίπτει στην κατηγορία αυτή. Αν αυτή η κατηγόρια διαταραχής λήψης τροφής που τόσο δύσκολα γίνεται αντιληπτή μείνει χωρίς θεραπεία εγκυμονεί τον κίνδυνο προοδευτικά να εξελιχθεί στην τυπική νόσο της Νευρικής Ανορεξίας ή και Νευρικής Βουλιμίας.

Διαταραχή στην Πρόσληψη Τροφής Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς (DSM-IV 1994)

Κριτήρια:

• Στις γυναίκες, πληρούνται όλα τα κριτήρια της Ψυχογενούς Ανορεξίας εκτός του ότι το άτομο έχει κανονικούς εμμηνορρυσιακούς κύκλους.
• Πληρούνται όλα τα κριτήρια της Ψυχογενούς Ανορεξίας εκτός του ότι, παρά τη σημαντική απώλεια βάρους, το βάρος του ατόμου παραμένει εντός των φυσιολογικών ορίων.
• Πληρούνται όλα τα κριτήρια της Ψυχογενούς Βουλιμίας εκτός του ότι τα επεισόδια υπερφαγίας και οι απρόσφοροι αντισταθμιστικοί μηχανισμοί εμφανίζονται σε συχνότητα μικρότερη από δύο φορές την εβδομάδα ή σε διάρκεια μικρότερη από 3 μήνες.
• Η τακτική υιοθέτηση απρόσφορης αντισταθμιστικής συμπεριφοράς από ένα άτομο φυσιολογικού βάρους σώματος μετά από κατανάλωση μικρών ποσοτήτων τροφής (π.χ. αυτοπροκαλούμενοι εμετοί μετά από κατανάλωση δύο γλυκών).
• Κατ’ επανάληψη μάσηση και απόπτυση, αλλά χωρίς κατάποση, μεγάλων ποσοτήτων τροφής.

Διαταραχή επεισοδίων υπερφαγίας: επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας σε απουσία τακτικής υιοθέτησης απρόσφορων αντισταθμιστικών συμπεριφορών, χαρακτηριστικών της Ψυχογενούς Βουλιμίας.

Διαγνωστικά Κριτήρια Διαταραχής Υπερφαγίας (DSM-IV-TR)

Α. Επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας ( binge eating ). Ένα επεισόδιο υπερφαγίας χαρακτηρίζεται και από τα δύο ακόλουθα :

1. λήψη τροφής σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο ( π.χ μέσα σε χρονικό διάστημα 2 ωρών ). Η ποσότητα τροφής είναι μεγαλύτερη από αυτή που οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να φάνε μάσα στο ίδιο χρονικό διάστημα και κάτω από τις ίδιες συνθήκες
2. αίσθηση έλλειψης ελέγχου στο φαγητό κατά τη διάρκεια του επεισοδίου (π.χ αίσθημα πως δεν μπορεί το άτομο να σταματήσει ή να ελέγξει τι και πόσο τρώει )

Β. Τα επεισόδια υπερφαγίας συνδέονται με τουλάχιστον τρια από τα ακόλουθα:

1. το άτομο τρώει πολύ πιο γρήγορα από το κανονικό
2. το άτομο τρώει μέχρι να νιώσει δυσάρεστα πλήρες το στομάχι του
3. το άτομο τρώει μεγάλες ποσότητες τροφής, όταν δε νιώθει να πεινάει
4. το άτομο νιώθει δυσάρεστα που τρώει πολύ και για το λόγο αυτό τρώει μόνο του
5. το άτομο, όταν τρώει υπερβολικά, νιώθει δυσάρεστα με τον εαυτό του, μελαγχολικά και έχει αρκετές ενοχές

Γ. Το άτομο βιώνει έντονο άγχος σχετικά με τη συμπεριφορά υπερφαγίας του

Δ. Η συμπεριφορά υπερφαγίας συμβαίνει κατά μέσο όρο τουλάχιστον δύο μέρες την εβδομάδα για έξι μήνες

Σημείωση: Η μέθοδος υπολογισμού της συχνότητας διαφέρει από εκείνη στη βουλιμία. Η μελλοντική έρευνα θα πρέπει να καταδείξει αν η προτιμώμενη μέθοδος για να τεθεί ένα κατώτατο όριο συχνότητας θα προσμετρά τον αριθμό των ημερών με επεισόδια υπερφαγίας ή τον αριθμό των επεισοδίων υπερφαγίας

Ε. Η συμπεριφορά υπερφαγίας δε συνοδεύεται από ακατάλληλες αντιρροπιστικές συμπεριφορές ( π.χ πρόκληση εμέτου, δίαιτα, έντονη σωματική άσκηση ) και δεν συμβαίνει αποκλειστικά κατά τη διάρκεια νευρικής ανορεξίας ή νευρικής βουλιμίας

Νυχτερινή Υπερφαγία (ΝΕS)

Κριτήρια:

• Έλλειψη ή μειωμένη όρεξη για φαγητό κατά τη διάρκεια της ημέρας. Κατανάλωση τουλάχιστον 50 % των καθημερινών θερμίδων τις βραδινές ώρες.
• Αφύπνιση τουλάχιστον μια φορά κατά τη διάρκεια του ύπνου και κατανάλωση φαγητού.
• Κατά τη διάρκεια της κατανάλωσης υπάρχει συναίσθημα άγχους, ενοχών ή έντασης και όχι απόλαυσης.
• Προτίμηση στην κατανάλωση αμυλούχων τροφών.
• Η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι πάνω από 2 μήνες.
• Η συμπεριφορά δεν εξηγείται καλύτερα από τη διαταραχή επεισοδιακής υπερφαγίας.

Σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας

Το σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας ( Night Eating Syndrome, NES ), που πρώτη φορά έγινε γνωστό το 1955 από τον Stunkard, δεν είναι απλά μια διατροφική διαταραχή, αλλά μία διαταραχή του ύπνου και της διάθεσης επίσης.

Τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι η πρωινή ανορεξία, η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού τις βραδινές ώρες, η αυπνία, οι νυχτερινές αφυπνίσεις, που συνοδεύονται από αναζήτηση τροφής και το συναίσθημα της έντονης θλίψης. Αξίζει να σημειωθεί, ότι τα άτομα που πάσχουν από το συγκεκριμένο σύνδρομο δεν είναι απαραίτητο να εμφανίζουν όλα τα παραπάνω συμπτώματα, π.χ κάποιοι καταναλώνουν τη μεγαλύτερη ποσότητα των ημερήσιων θερμίδων τους πριν πέσουν το βράδυ για ύπνο, χωρίς όμως να ξυπνούν κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Από τα αποτελέσματα ερευνών φαίνεται ότι το σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας συνδέεται με την έναρξη και τη διατήρηση της παχυσαρκίας, καθώς τείνει να εμφανίζεται στο 28% των παχύσαρκων ατόμων, καθώς και με τη μεγάλη δυσκολία που τους χαρακτηρίζει στην απώλεια των περιττών κιλών, αφού έχει παρατηρηθεί ότι το 2/3 της ημερήσιας ποσότητας φαγητού καταναλώνονται τις βραδινές κυρίως ώρες, δείχνοντας ιδιαίτερη αδυναμία σε τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες. Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα με NES, λόγω της έλλειψης όρεξης τις πρωινές ώρες, παραλείπουν το πρωινό, τρώνε ένα ελαφρύ μεσημεριανό γεύμα, αλλά το ενδιαφέρον τους γύρω από την τροφή αυξάνεται στο βραδινό δείπνο και συνεχίζεται μέχρι την ώρα του ύπνου. Κάποιοι μάλιστα καθυστερούν την ώρα του ύπνου για να φάνε κάτι ακόμη, ενώ κάποιοι άλλοι ξυπνούν τη νύχτα, προκειμένου να φάνε και να επιστρέψουν και πάλι στο κρεβάτι. Οι περιπτώσεις υπνοβασίας, που το άτομο δεν έχει συναίσθηση του ότι τρώει, είναι λιγότερο συχνές, καθώς οι περισσότεροι έχουν πλήρη συνείδηση και νιώθουν εκνευρισμό και άγχος για τη συγκεκριμένη συμπεριφορά.

Οι 4 πιο συχνοί τύποι εμφάνισης του συνδρόμου είναι, εκείνος που καταναλώνει μεγάλες ποσότητες τροφής πριν πέσει για ύπνο, χωρίς όμως να ξυπνάει κατά τη διάρκεια της νύχτας, συχνά τρώει από ανία ή μοναξιά, ο αγχομένος τύπος, που ξυπνάει τη νύχτα έχοντας διάφορες αγχοτικές σκέψεις να τον βασανίζουν και τρώει, προκειμένου να νιώσει ηρεμία και να επιστρέψει για ύπνο, εκείνος που αισθάνεται εθισμένος σε συγκεκριμένες τροφές, π.χ σε εύγευστα σνακς λόγω της επεξεργασμένης ζάχαρης, που διεγείρουν περιοχές του εγκεφάλου που τις εγγράφει ως τροφές ανταμοιβής και τέλος εκείνος που δεν εστιάζεται στο φαγητό, αλλά ανησυχεί υπερβολικά για την ποσότητα του ύπνου του, προκειμένου να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της επόμενης ημέρας. Το φαγητό φαίνεται να ηρεμεί το άγχος του και γίνεται αυτόματη αντίδραση στη δυσκολία του να κοιμηθεί.

Το σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας έχει συνδεθεί με γενετικούς παράγοντες, καθώς συναντιέται ανάμεσα σε α’ βαθμού συγγενείς και θεωρείται παράγοντας προδιάθεσης, αλλά μεγάλη έμφαση έχει δοθεί στην ανισορροπία που εμφανίζεται σε συγκεκριμένες ορμόνες, τη μελατονίνη ( που ρυθμίζει τον ύπνο ), την κορτιζόλη ( που ρυθμίζει το άγχος ), τη λεπτίνη ( που ρυθμίζει την όρεξη ) και τη γρελίνη ( που πυροδοτεί το αίσθημα της πείνας ). Οι αυστηρές δίαιτες και ο περιορισμός των θερμίδων κατά τη διάρκεια της ημέρας έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση της ποσότητας του φαγητού κατά τη διάρκεια της νύχτας. Επίσης, η στέρηση ή τα χρόνια προβλήματα ύπνου, π.χ η άπνοια ύπνου δημιουργούν στο σώμα την αίσθηση ότι είναι υποσιτισμένο,με αποτέλεσμα να αναζητά τροφή και να αποθηκεύει λίπος. Το άγχος και η έντονη θλίψη αναφέρονται ως οι βασικές αιτίες από το 75% των ατόμων που πάσχουν από το συγκεκριμένο σύνδρομο, έχοντας όμως και βασικό ρόλο στη διατήρηση των συμπτωμάτων. Συγκεκριμένα, το άτομο αισθάνεται έντονο άγχος ή θλίψη, που του δημιουργούν αυπνίες, με αποτέλεσμα να στρέφεται σε τροφές συχνά πλούσιες σε υδατάνθρακα, που επηρρεάζουν τα επίπεδα της σεροτονίνης του, κάνοντας το να αισθάνεται ηρεμία, να καταφέρνει να κοιμάται, η κακή όμως ποιότητα ύπνου, σε συνδυασμό με την απόκτηση βάρους να έχουν σαν αποτέλεσμα την κούραση, την κακή εικόνα σώματος και τελικά το έντονο άγχος. Μοιάζει σαν ένα φαύλο κύκλο!

Συχνά μάλιστα, τα άτομα με σύνδρομο νυχτερινής υπερφαγίας αναφέρουν συναισθήματα ενοχής και ντροπής, καθώς αισθάνονται ότι χάνουν τον έλεγχο, ανίκανοι να σταματήσουν αυτή την κακή τους συνήθεια και ότι κουβαλούν ένα μυστικό που δεν μπορούν να μοιραστούν με άλλους. Τα συναισθήματα αυτά γίνονται ακόμη πιο έντονα όσο περνάει η μέρα, αφού νιώθουν ότι έρχεται άλλο ένα βράδυ που θα σηκωθούν να φάνε.

Άλλες συνέπειες της νυχτερινής υπερφαγίας είναι η αύξηση του σωματικού βάρους, η παλλινδρόμηση των οξέων, ο διαβήτης τύπου II ( συνδέεται με την παχυσαρκεία ), η υπέρταση, οι καρδιακές παθήσεις, το άσθμα, η έντονη κόπωση και η έλλειψη συγκέντρωσης ( λόγω του διαταραγμένου ύπνου ).
 
Για την αντιμετώπιση του συνδρόμου:

• Αποφύγετε να έχετε στο σπίτι δελεαστικές τροφές, διαφορετικά, φυλάξτε τις τροφές αυτές σε μέρη που δεν έχετε άμεση πρόσβαση
• Αποφύγετε την υπερκατανάλωση καφείνης, αλκοόλ και νικοτίνης, που δημιουργούν προβλήματα ύπνου
• Μετά το βραδινό φαγητό, καταναλώστε ένα σνακ, πριν πέσετε για ύπνο.
• Εάν μετά το σνάκ θελήσετε να φάτε κάτι ακόμη, ρωτήστε τον εαυτό σας για ποιό λόγο θέλετε να φάτε, π.χ αισθάνεστε ότι βαριέστε ; Προσπαθήστε να ασχοληθείτε με κάτι άλλο, π.χ τηλεφωνήστε σε ένα φίλο. Αν μετά από 15΄ η επιθυμία σας δεν έχει μειωθεί, προσπαθήστε να φάτε ένα σνακ μικρής ποσότητας.
• Εάν όταν ξυπνάτε το βράδυ, σηκώνεστε αμέσως από το κρεβάτι, προσπαθήστε να μείνετε ξαπλωμένοι για 5’ και σκεφτείτε τις αρνητικές συνέπειες του νυχτερινού φαγητού. Εάν η επιθυμία σας δεν μειωθεί μπορείτε να φάτε ένα  μικρό σνάκ που θα έχετε από νωρίς ετοιμάσει.
• Κρατήστε ένα ημερολόγιο καταγραφής των τροφών που καταναλώνετε, την ώρα, την ακριβή ποσότητα και τις σκέψεις που έχετε πριν και αφού φάτε.θα σας βοηθήσει να παρατηρήσετε τόσο την ποσότητα του φαγητού, όσο και ποιές σκέψεις σας ωθούν τυχόν σε αυτό.
• Προγραμματίστε τα γεύματα της ημέρας και αρχίστε να εντάσσετε το πρωινό. Όσοι καταναλώνουν πρωινό αντιστέκονται πιο εύκολα στα σνακς
• Τα υπνωτικά χάπια δεν εμποδίζουν τις νυχτερινές σας αφυπνίσεις, αλλά μειώνουν το βαθμό αντίστασης σας στο φαγητό.
• Να θυμάστε ότι για την καλύτερη αντιμετώπιση του συνδρόμου νυχτερινής υπερφαγίας, μπορείτε να απευθυνθείτε σε έναν ψυχολόγο ειδικευμένο σε θέματα διατροφικών διαταραχών, ώστε να χειριστείτε συναισθήματα, όπως το άγχος και να ελέγξετε τις σκέψεις που σας ωθούν στο φαγητό.

(Τα πιο πάνω είναι αποσπάσματα από το βιβλίο: Διατροφικές Διαταραχές του Σήμερα, της Ελένηs Ανδρέου και έκδοση: MAZI (2010)    

Ελένη Π Άνδρέου, RD,LD, DProf Cand.
Κλινική Διαιτολόγος